10 sự kiện Khoa học và Công nghệ nổi bật năm 2011

Ngày 23/12/2011, tại Hà Nội, Câu lạc bộ Nhà báo Khoa học và Công nghệ Việt Nam (Hội Nhà báo Việt Nam) công bố 10 sự kiện khoa học và công nghệ (KH&CN) nổi bật năm 2011. Phần lớn các sự kiện nói trên là kết quả của việc triển khai Quyết định số 171/2004/QĐ-TTg ngày 28-9-2004 của Thủ tướng Chính phủ thực hiện Đề án đổi mới cơ chế quản lý hoạt động KH&CN. Dưới đây là 10 sự kiện KH&CN nổi bật nhất năm 2011 trong các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn; cơ chế chính sách; tôn vinh nhà khoa học; hội nhập quốc tế về KH&CN; ứng dụng công nghệ.

Lĩnh vực Khoa học Xã hội và Nhân văn

1. Đề án “Quá trình hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ”

Ngày 10/10, tại trụ sở Bộ KH&CN đã diễn ra buổi nghiệm thu cấp Nhà nước Đề án “Quá trình hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ”. Đề án do GS.VS Phan Huy Lê làm Chủ nhiệm, Hội Khoa học lịch sử Việt Nam là cơ quan chủ trì. Hội đồng nghiệm thu gồm 9 thành viên do GS.TS Phùng Hữu Phú, Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương làm Chủ tịch. Hội đồng đã bỏ phiếu đánh giá xuất sắc kết quả của đề án. Đề án khoa học xã hội cấp Nhà nước “Quá trình hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ” được triển khai từ cuối năm 2007, nghiên cứu về điều kiện tự nhiên, quá trình lịch sử và các đặc trưng kinh tế, xã hội, văn hoá vùng đất Nam Bộ của Việt Nam từ cội nguồn đến ngày nay. Đề án bao gồm 11 đề tài. Kết quả nghiên cứu của Đề án đã xác lập được các vấn đề có tính phương pháp luận trong tiếp cận nghiên cứu vùng đất Nam Bộ; làm rõ được quá trình lịch sử, các đặc trưng kinh tế, xã hội, văn hoá và thiết chế quản lý phục vụ các nhiệm vụ phát triển, bảo đảm an ninh quốc phòng ở vùng đất Nam Bộ; xây dựng cơ sở khoa học làm rõ và khẳng định cơ sở pháp lý chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam ở vùng đất Nam Bộ phù hợp với thông lệ quốc tế; bước đầu làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến kết quả nghiên cứu đến cán bộ và nhân dân địa phương và nhân dân cả nước.

Lĩnh vực cơ chế chính sách

2. Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia

Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia sẽ hỗ trợ tốt cho nhiều doanh nghiệp KHCN phát triển (ảnh Lãnh đạo Bộ KH&CN thăm một doanh nghiệp CNC tại Khu CNC Hoà Lạc- ảnh Mai Hà)

Ngày 5/8, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định thành lập Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, việc tăng cường tiềm lực công nghệ, năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa là hết sức cần thiết. Tuy nhiên, để thực hiện các cam kết quốc tế, Nhà nước sẽ không tiếp tục trợ giúp tài chính trực tiếp cho các doanh nghiệp. Bởi vậy, việc thành lập Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia là hểt sức cần thiết. Với vốn điều lệ 1000 tỷ đồng được cấp từ ngân sách Nhà nước về hoạt động KHCN, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia là tổ chức tài chính Nhà nước, hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, có chức năng cho vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất vay, bảo lãnh để vay vốn, hỗ trợ vốn cho các tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp thực hiện nghiên cứu, chuyển giao, đổi mới và hoàn thiện công nghệ. Quỹ được sử dụng đến 50% vốn ngân sách Nhà nước cấp để thực hiện hỗ trợ lãi suất vay, cho vay ưu đãi, bảo lãnh để vay vốn. Sau khi hoàn thành việc xây dựng quy chế hoạt động, quỹ sẽ tập trung hỗ trợ dưới nhiều hình thức cho hơn 3000 doanh nghiệp KH&CN.

3. Dành kinh phí lớn nhất cho dự án KH&CN

TS. Nguyễn Quân - Bộ trưởng Bộ KH&CN (trái) trao quyết định thực hiện dự án cho PGS. TS Phan Thanh Bình- Giám đốc Đại học Quốc gia Tp.HCM (ảnh Mai Hà)

Ngày 24/11, Bộ trưởng KH&CN Nguyễn Quân công bố Dự án thiết kế và chế tạo chíp, thẻ và đầu đọc được đầu tư 145,7 tỷ đồng.Trong đó, vốn từ ngân sách 124,8 tỷ đồng, phần còn lại là đóng góp của Tổng công ty Công nghiệp Sài Gòn. Đây là số vốn lớn nhất từ trước đến nay dành cho một dự án KHCN. Dự án nói trên thiết kế và sản xuất chip xử lý 32 bit theo công nghệ RFID (Radio Frequency Identification– nhận dạng bằng sóng radio) và UHF thành sản phẩm hàng hoá để ứng dụng trong các lĩnh vực có liên quan đến thông tin cá nhân như chứng minh nhân dân điện tử, thẻ ra vào; kiểm soát chất lượng hàng hoá... Chủ dự án là Trường đại học Quốc gia TP.HCM, thời gian thực hiện bốn năm. Bộ KH&CN đang xây dựng Chương trình sản phẩm quốc gia từ nay đến năm 2015. Qua đó sẽ tập trung đầu tư để phát triển các sản phẩm này. Kết quả của dự án nói trên nhằm mục đích tạo ra sản phẩm nằm trong danh mục sản phẩm quốc gia. Lĩnh vực tôn vinh nhà khoa học

4. Giáo sư Hoàng Tụy được tặng giải thưởng toán học “Constantin Caratheodory Prize”

GS Hoàng Tụy

Giải thưởng Constantin Caratheodory được đặt theo tên nhà toán học lừng danh người Hy Lạp (1873-1950) để vinh danh những cống hiến xuất sắc đã được thử thách qua thời gian. Các tiêu chí của giải thưởng bao gồm tính xuất sắc, độc đáo, ý nghĩa, chiều sâu và ảnh hưởng của cống hiến khoa học. Giải sẽ được trao tặng hai năm một lần cho những cá nhân hay tập thể xuất sắc có cống hiến căn bản cho lý thuyết, lập trình và ứng dụng trong lĩnh vực tối ưu toàn cục, bắt đầu từ năm 2011. Đại hội thế giới về tối ưu hóa toàn cầu lần thứ hai được tổ chức ở Hy Lạp từ ngày 03 đến 07/7, đã quyết định trao tặng giải thưởng đầu tiên cho giáo sư Hoàng Tụy, người có đóng góp tiên phong cho tối ưu hóa toàn cục. GS Hoàng Tụy sinh năm 1927, là tiến sĩ về toán học, nghiên cứu hàm thực, lý thuyết tối ưu, giải tích lồi, toán kinh tế. Ông từng là Viện trưởng Viện Toán học, giáo sư thỉnh giảng của nhiều đại học trên thế giới. Ông được coi là nhà toán học mở đường cho một chuyên ngành toán học mới, là “cha đẻ của tối ưu toàn cục”. Ông còn là người gây dựng cơ sở và tổ chức ứng dụng toán học vào quản lý kinh tế ở Việt Nam, đồng thời nghiên cứu và góp sức vào chấn hưng giáo dục và các vấn đề kinh tế, xã hội của đất nước. Ông được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt một năm 1996, Giải thưởng Phan Châu Trinh năm 2010.

5. Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt được khởi động trở lại bởi chính các nhà khoa học Việt Nam

Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt

Trong gần 50 năm qua, Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt đã thực hiện ba lần khởi động lò có tầm quan trọng đặc biệt. Lần đầu tiên vào năm 1963 . Lần thứ hai vào đầu năm 1984. Lần khởi động Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt ngày 30/10/2011 vừa qua được xem là lần quan trọng thứ ba trong lịch sử. Từ thời điểm này, hoạt động của Lò phản ứng được duy trì bằng toàn bộ các bó nhiên liệu độ giàu thấp chứa hàm lượng U-235 dưới 20%. Đây là một sự kiện đáng ghi nhớ không chỉ có ý nghĩa trong việc thể hiện chính sách nhất quán của Việt Nam là sử dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình và cam kết không phổ biến vũ khí hạt nhân. Sự kiện này còn đánh dấu một trong những điểm mốc quan trọng trên con đường phát triển của ngành năng lượng nguyên tử Việt Nam. Lần đầu tiên trong lịch sử đội ngũ vận hành chỉ gồm những kỹ sư Việt Nam đã khởi động thành công lò phản ứng hạt nhân. Đó là một tập thể các nhà KH&CN mạnh trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử của Việt Nam. Lĩnh vực hội nhập quốc tế về khoa học và công nghệ

6. Hội nghị Bộ trưởng các nước ASEAN về KH&CN

Đại biểu đến từ các nước ASEAN bắt tay thắt chặt tình đoàn kết (ảnh Thu Hiền)

Từ ngày 21 đến 26/11, Việt Nam đã tổ chức và chủ trì thành công Hội nghị Bộ trưởng KH&CN ASEAN lần thứ 14 (AMMST-14) và Hội nghị Ủy ban KH&CN ASEAN lần thứ 62 (COST-62) tại Thành phố Hồ Chí Minh. Hội nghị AMMST-14 và COST-62 thảo luận các vấn đề nhằm tăng cường hơn nữa hợp tác về KH&CN trong khu vực ASEAN, hướng tới xây dựng cộng đồng ASEAN vào năm 2015 dựa trên ba trụ cột: cộng đồng chính trị - an ninh (APSC), cộng đồng kinh tế (AEC) và cộng đồng văn hóa xã hội (ACSC). Đây là lần đầu tiên Việt Nam đăng cai tổ chức thành công Hội nghị Bộ trưởng KH&CN ASEAN, là cơ hội để tiếp tục khẳng định vai trò và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế sau khi đã thể hiện thành công vai trò Chủ tịch ASEAN vào năm 2010. Lĩnh vực ứng dụng công nghệ

7. Giàn khoan tự nâng 90 m nước

Dàn khoan 90 mét nước nổi (ảnh Phương Hoàn)

Ngày 10/9, tại Khu cảng Dầu khí Vũng Tàu, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam đã tổ chức lễ hạ thủy giàn khoan tự nâng 90m nước, sau 26 tháng thi công, giàn khoan khai thác khí mỏ Mộc Tinh. Công trình này được Quỹ Phát triển KH&CN quốc gia (Bộ KH&CN) ký kết hợp đồng cấp kinh phí thực hiện các đề tài thuộc dự án và giao cho Công ty cổ phần Chế tạo giàn khoan Dầu khí (PV Shipyard) - Tập đoàn dầu khí Việt Nam chủ trì. Giàn khoan tự nâng 90m nước với trọng lượng 12 nghìn tấn, chân dài 145m, chiều sâu khoan đến 6,1 km. Giàn khoan chịu sức gió tương đương bão cấp 12, hoạt động tốt trong thời tiết khắc nghiệt. Công trình đã được cơ quan Đăng kiểm Hàng hải Hoa Kỳ cấp giấy chứng nhận theo tiêu chuẩn quốc tế. Dự án Chế tạo giàn khoan tự nâng là dự án cơ khí trọng điểm quốc gia, và dự án này có công trình nghiên cứu KHCN do Quỹ Phát triển KH&CN quốc gia hỗ trợ. Đây cũng cũng là dự án KHCN về cơ khí có số vốn lớn nhất tại Việt Nam hiện nay. Đây là công trình cơ khí trọng điểm quốc gia lần đầu tiên được thiết kế chi tiết và lắp dựng tại Việt Nam. Các nhà khoa học đã làm chủ công nghệ hạ thủy giàn khoan tự nâng nói trên. Nước ta trở thành 1 trong 3 nước Châu Á và 1 trong 10 nước trên thế giới thiết kế chi tiết và lắp dựng giàn khoan tự nâng đạt tiêu chuẩn Quốc tế. Từ nay nước ta chủ động lắp dựng giàn khoan tự nâng mà không phải nhập khẩu như trước nữa.

8. Máy soi cắt lớp điện toán trong công nghiệp

Lắp ráp máy CT để bàn giao cho IAEA

Một trong những khó khăn trong hoạt động KH&CN ở nước ta hiện nay đó là thiếu nguồn nhân lực trình độ cao, nhất là trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử. Tuy vậy, vượt qua nhiều khó khăn các nhà khoa học Trung tâm Ứng dụng kỹ thuật hạt nhân trong công nghiệp (thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam) đã thiết kế chế tạo thành công máy soi cắt lớp điện toán trong công nghiệp. Đây là loại máy do các nhà khoa học trong nước viết phần mềm và chế tạo bằng 100% các thiết bị của Việt Nam. Nguyên lý hoạt động của máy là dùng tia gamma chụp vào lõi các vật thể để xác định cấu tạo bên trong, nhằm cho ra hình ảnh kín của các hiện vật để tìm ra khuyết tật... mà không cần phải mở những thiết bị máy móc hoặc mổ xẻ các hiện vật ra. Mỗi chiếc máy trị giá hơn 8.300 USD. Cơ quan Nguyên tử quốc tế (IAEA) đã quyết định đặt mua sáu máy nói trên và chuyển tới sáu nước Thái Lan, Philippin, Pakistan, Mianmar, Indonesia, Sri Lanka; đồng thời giao cho Trung tâm mở lớp chuyển giao công nghệ cho cán bộ kỹ thuật của sáu nước tiếp nhận máy.

9. Vận hành dây chuyền sản xuất thiết bị điện tử viễn thông hiện đại nhất Đông Nam Á

Dây chuyền công nghệ đầu tiên do Việt Nam thiết kế cấu hình, được đánh giá là hiện đại nhất khu vực Đông Nam Á

Trung tâm sản xuất Điện tử Viettel vừa chính thức đưa vào vận hành dây chuyền sản xuất thiết bị điện tử viễn thông có công nghệ hiện đại nhất khu vực Đông Nam Á. Dây chuyền có tổng giá trị đầu tư hơn 200 tỷ đồng. Dây chuyền có công suất thiết kế đạt tới 5 triệu USB 3G/năm; hoặc 3 triệu máy ĐTDĐ/năm; hoặc 900 nghìn máy tính/năm. Chất lượng sản phẩm đáp ứng những tiêu chuẩn quốc tế cao nhất. Dây chuyền này hoàn toàn do người Việt Nam tự xây dựng cấu hình, lựa chọn, lắp đặt, vận hành các thiết bị hiện đại nhờ tiết kiệm kính phí đầu tư. Việc đưa dây chuyền nói trên chính thức đi vào hoạt động sau một năm triển khai không chỉ hiện thực hóa chiến lược sản xuất thiết bị điện tử viễn thông phù hợp với quá trình phát triển thị trường trong và ngoài nước của Viettel mà còn là một thí dụ điển hình về việc xã hội hóa nguồn vốn đầu tư cho hoạt động chuyển giao công nghệ hiện đại vào sản xuất.

10. Phẫu thuật nội soi cắt khối tá- tuỵ tại Bệnh viện 103

Tiến sĩ Bùi Tuấn Anh - người đứng phía trước đang cùng kíp mổ nội soi (Học Viện Quân Y)

Tháng 10/2011, các bác sĩ Khoa Ngoại Bụng (B2)- Bệnh viện 103 (Hà Nội) đã phẫu thuật nội soi thành công cắt khối tá - tụy. Đây là loại phẫu thuật khó nhất, phức tạp nhất, là kỹ thuật đỉnh cao trong các phẫu thuật ở ổ bụng. Trong quá trình phẫu thuật chỉ cần sơ suất nhỏ có thể gây tổn thương các nội tạng khác, làm rách, đứt các mạch máu lớn dẫn tới chảy máu ngập tràn ổ bụng, phải chuyển mở bụng khẩn cấp hoặc đe dọa tử vong ngay trên bàn mổ. Cắt bỏ khối tá-tụy bằng phẫu thuật nội soi đòi hỏi ở phẫu thuật viên những kinh nghiệm, kỹ năng thực hành tốt và chiến thuật xử lý rất tinh tế. Thành công của ca phẫu thuật đã mở ra một hướng nghiên cứu mới rất khả quan, không chỉ để chứng minh cho tính hiệu quả và an toàn của phẫu thuật nội soi ổ bụng mà còn mở ra khả năng ứng dụng rộng rãi của phương pháp nói trên, kể cả đối với những trường hợp bệnh lý phức tạp.   Quay lại